Kulturka

Żywoty równoległe Tom I - Plutarch

Plutarch (Ploutarchos; ok. 45-ok. 120), filozof i biograf. Pochodził z beockiej Cheronei. Dzieciństwo i młodość Plutarcha przypadły na lata rządów rzymskich cesarzy Klaudiusza i Nerona. W tych czasach studiował w Atenach matematykę, retorykę i filozofię, wiele podróżował. Jeden z jego przyjaciół uzyskał nawet od cesarza Wespazjana rzymskie obywatelstwo dla Cheronejczyka. Po powrocie do rodzinnego miasta służył Cheronei wiernie, piastując rozmaite urzędy. Ożenił się z Timokseną, którą kochał niezmiennie i głęboko. Doczekali się pięciorga dzieci: czterech synów i córki. To właśnie dla nich założył jakby prywatną akademię, skupiając we własnym domu uczącą się młodzież; był zarazem kierownikiem i głównym wykładowcą. W 50 roku życia został także kapłanem Apollona w Delfach, ze wszystkich sił starającym się przywrócić dawne znaczenie świątyni i wyroczni. Plutarch był człowiekiem obdarzonym wyjątkową pogodą ducha, życzliwym, nadzwyczaj pracowitym i zdolnym, a przy tym bystrym i dowcipnym obserwatorem życia, polemistą pełnym temperamentu i erudycji. Zachowała się mniej niż połowa jego twórczości, a i tak jest to kilka tysięcy stronic. Podzielono ją na dwie grupy: ''Pisma moralne ''(Moralia) i ''Żywoty równoległe'' (Vitae parallelae). Plutarch należał do niewielkiego grona najwybitniejszych intelektualistów Cesarstwa Rzymskiego z przełomu I i II w. Widzieli oni konieczność budowania pomostów pomiędzy wciąż dynamicznie rozwijającą się kulturą Greków i kulturą Rzymian, władców ówczesnego cywilizowanego świata. Plutarch zostawił dowód tych wysiłków nie tylko w ''Pismach moralnych'', ale także w poczytnych aż do dzisiaj ''Żywotach równoległych''. Pomysł był prosty: stworzyć obraz obu kultur poprzez ukazanie historycznych biografii ich wielkich reprezentantów. Czytelnik otrzymał kilkadziesiąt takich portretów (par było pierwotnie 23, zachowały się 22 pary oraz 4 żywoty pojedyncze, napisane w okresie wcześniejszym). Plutarch zestawił z jednej strony najsławniejszych władców (np. porównał osobowość i dokonania Aleksandra Wielkiego z biografią równie wielkiego Juliusza Cezara), z drugiej strony nie zapomniał o wybitnych przedstawicielach literatury i polityki (np. zestawiając Demostenesa z Cyceronem). Na tych ''Żywotach'' Europa uczyła się później, jak budować wspólne myślenie o najważniejszych, wspólnych wszystkim ideałach. Młodzież - jak nasz Tadeusz Kościuszko - budowała na nich swoje wzorce osobowościowe. Planowany na kilka tomów przekład ''Żywotów równoległych'' Plutarcha jest pierwszym całościowym tłumaczeniem (oprócz biografii zamieszczono także synkryzy, czyli porównania obu zestawianych postaci) w historii naszej kultury.