Kulturka

Dwie drogi

Wciągająca i barwna monografia Pawła Jasienicy poświęcona powstaniu styczniowemu. Kreśląc szerokie tło stosunków społeczno-politycznych i międzynarodowych, Paweł Jasienica analizuje przyczyny wybuchu i przebieg pie rwszych miesięcy insurekcji. Okres przedpowstaniowy to tajne organizacje spiskowe, manifestacje patriotyczne krwawo tłumione przez w ładze carskie, okres żałoby narodowej, prowokacje policyjne, a także próby reform postulowanych przez Aleksandra Wielopolskiego i An drzeja Zamoyskiego. Jasienica, zwolennik poglądu o wpływie jednostek na kształt historii, przedstawia dramat ludzkich postaw i emocji, kreśli sylwetki p rzedstawicieli rywalizujących obozów politycznych, zakulisowe rozgrywki i misterne kombinacje. Ich ofiarą pada ? zabity w sprowokowa nym pojedynku ? Stefan Bobrowski, wuj Josepha Conrada, naczelnik Warszawy, sprawujący faktyczne zwierzchnictwo nad powstaniem w pier wszych miesiącach jego trwania. ?Bez tej postaci rozpoczęta walka mogła się łatwo przeistoczyć w artyleryjski niewypał? ? pisze Jasi enica i dodaje: ?Dwa razy [los] wmieszał się w decydujący sposób w dzieje powstania styczniowego, obdarzając je dwoma niezastąpionym i ludźmi. Wtedy kiedy trzeba było wybuchającymi siłami politycznie pokierować, oraz wtedy gdy już tylko heroiczny finał mógł nadać s ens zbyt długo trwającej walce. Obaj wybrańcy losu przypłacili swą rolę życiem. Że Traugutt doczekał się sławy, a Bobrowski zapomnie nia, to już całkiem logiczne, skoro odpowiedzialni za główne błędy (oraz ich duchowi spadkobiercy) stali się naczelnymi prokuratoram i?.

• author: Paweł Jasienica